نوروپاتی یا اختلال حس، بیماری است که در اثر آسیب به اعصاب محیطی باعث ایجاد حساسیت شدید به لمس و ضعف عضلانی می‌شود. یکی از دلایل نوروپاتی بیماری دیابت است.

نوروپاتی چیست و علائم آن کدامند؟

بیماری نوروپاتی که به آن نوروپاتی محیطی نیز گفته می‌شود، در اثر آسیب‌دیدگی اعصاب محیطی بروز می‌کند. سیستم اعصاب محیطی وظیفه انتقال اطلاعات از مغز و ستون فقرات (سیستم اعصاب مرکزی) به بقیه قسمت‌های بدن را بر عهده دارد.

علائم نوروپاتی محیطی معمولا شامل ضعف، بی‌حسی و درد در دست و پا می‌باشد. این بیماری می‌تواند سایر قسمت‌های بدن را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

بیماری نوروپاتی محیطی ممکن است در اثر جراحات ناشی از ضربه، عفونت، مشکلات متابولیسمی، دلایل ارثی و قرارگرفتن در معرض داروهای سمی ایجاد شود. یکی از شایع‌ترین دلایل نوروپاتی محیطی دیابت قندی است که منجر به ایجاد نوروپاتی دیابتی می‌شود.

آیا بیماری نوروپاتی خطرناک است؟

به‌طور کلی افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی به علائمی مثل تیرکشیدن، سوزش یا مورمور شدن بدن دچار می‌شوند. در بسیاری از موارد این علائم بهبود می‌یابند، به‌خصوص‌ اگر علت آنها یک بیماری قابل درمان باشد. همچنین مصرف دارو می‌توانند درد ناشی از نوروپاتی محیطی را کاهش دهد.

درصورت بروز هرگونه علائم مورمور شدن غیرمعمول، ضعف یا در دست و پا، به پزشک متخصص مراجعه کنید. تشخیص و درمان نوروپاتی محیطی شانس کنترل علائم و پیشگیری از آسیب بیشتر به عصب های محیطی را به همراه دارد. پزشک متخصص پس از تشخیص صحیح و براساس علائم بیماری می‌تواند بهترین درمان را پیشنهاد کند.

بیماری نوروپاتی

علت نوروپاتی محیطی چیست؟

دلابل ابتلا به نوروپاتی ممکن است به دلیل بیماری دیگری باشد. بیماری‌هایی که منجر به نوروپاتی می‌شوند عبارتند از:

• بیماری‌های خود ایمنی
• دیابت
• قرار گرفتن در معرض مواد سمی
• مصرف دارو
• عفونت
• اختلا‌های وراثتی
• ضربه ناگهانی یا وارد شدن فشار بر عصب
• تومور
• کمبود ویتامین
• اختلالات مغز استخوان
• سایر بیماری‌ها

بیماری‌های خودایمنی که باعث نوروپاتی می‌شوند

این بیماری‌ها شامل سندروم شوگرن، لوپوس، ورم رماتیسمی، سندروم گیلن‌بار، پلی‌نوروپاتی دمیلینه‌کننده التهابی و مزمن و واسکولیت نکروزان می‌شوند.

دیابت و نوروپاتی

بیش از نیمی از افراد مبتلا به دیابت به نوعی از نوروپاتی عصبی دچار هستند.

قرارگرفتن در معرض مواد سمی و ابتلا به نوروپاتی

مواد سمی شامل فلزات سنگین و مواد شیمیایی می‌شوند.

ابتلا به نوروپاتی محیطی در اثر مصرف برخی از داروها

داروهای خاص مخصوصا آنهایی که برای درمان سرطان تجویز می‌شوند (شیمی‌درمانی) ممکن است علت ابتلا به نوروپاتی باشند.

بیماری نوروپاتی ناشی از عفونت‌ها

عفونت‌هایی که باعث مبتلا شدن به بیماری نوروپاتی می‌شوند شامل عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی از جمله بیماری لایم، زونا (بیماری ویروسی اعصاب)، ویروس اپشتین‌بار، هپاتیت C، جذام، دیفتری و ایدز هستند.

نقش اختلا‌ل‌های وراثتی در ابتلا به نوروپاتی

اختلال‌هایی همچون بیماری شارکو ماری توث جزء انواع نوروپاتی موروثی محسوب می‌شوند.

ضربه ناگهانی یا وارد شدن فشار بر عصب

آسیب‌دیدگی ناشی از برخورد با وسایل‌نقلیه موتوری، افتادن و یا آسیب‌های ورزشی می‌توانند به اعصاب محیطی آسیب وارد کنند و یا آنها را وخیم‌تر کنند. فشار عصبی ممکن است بر اثر گچ گرفتن قسمتی از اندام بدن، استفاده از عصا یا چوبدستی و یا تایپ‌کردن زیاد بروز کند.

تومور و نوروپاتی

تومورهای سرطانی خوش‌خیم و بدخیم می‌توانند بر روی عصب‌ها رشد کنند یا به آنها فشار وارد کنند. همچنین پلی‌نوروپاتی ممکن است درنتیجه برخی سرطان‌های مربوط به واکنش ایمنی بدن بوجود آیند. این بیماری‌ها نوعی از سندروم پارانئوپلاستیک به حساب می‌آیند.

ارتباط بین کمبود ویتامین و ابتلا به نوروپاتی

ویتامین‌های B مانند B1، B6، B12، ویتامین E و نیاسین نقش حیاتی بر سلامت اعصاب ایفا می‌کنند. کمبود این ویتامین‌ها در بدن ممکن است منجر به نوروپاتی در بدن شود.

نوروپاتی محیطی در اثر اختلالات مغز استخوان

این اختلال‌ها شامل وجود پروتئین غیرطبیعی در خون (گاموپاتی مونو کلونال) نوعی سرطان استخوانی (میلوما استئوکلروتیک)، لنفوم و امیلوئیدوز می‌شوند.

سایر بیماری‌هایی که باعث ایجاد نوروپاتی محیطی می‌شوند

بیماری‌هایی همچون بیماری کبدی و کلیوی، اختلال‌های بافت ارتباطی و کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) باعث نوروپاتی محیطی می‌شوند.

لازم به ذکر است که در تعدادی از موارد علت بیماری‌ معلوم نیست (ایدیوپاتیک).

علائم نوروپاتی محیطی چیست؟

نشانه‌ها و علائم نوروپاتی محیطی عبارتند از:

• بروز تدریجی بی‌حسی، سوزش یا مورمور شدن دست و پاها که ممکن است به قسمت‌های بالایی پا و بازوها نیز کشیده شود.
• احساس درد شدید، گزگز شدن، تیر کشیدن، یا سوزش
• حساسیت شدید داشتن به لمس اشیاء
• عدم حفظ تعادل و احتمال زمین خوردن
• ضعف عضلانی و یا فلج درصورتی‌که اعصاب حرکتی آسیب دیده باشند.

اختلال نوروپاتی محیطی ممکن است یک عصب (مونونوروپاتی)، دو یا چند عصب (مونونوروپاتی مولتی‌پلکس) یا تعداد زیادی عصب در قسمت‌های مختلف بدن (پلی‌نوروپاتی) را تحت تاثیر قرار دهد.

سندروم تونل کارپ نمونه‌ای از بیماری مونونوروپاتی است. اکثر بیماران دارای اختلال نوروپاتی محیطی دچار پلی‌نوروپاتی هستند.

عوارض نوروپاتی محیطی

عوارض بیماری نوروپاتی عبارتند از:

• سوختگی و آسیب‌دیدگی پوست
• عفونت
• زمین‌خوردن

سوختگی و آسیب‌دیدگی پوست

ممکن است بیمار براثر بی‌حس شدن پوست قادر به تشخیص تغییرات دمایی یا درد در بخش‌هایی از بدن خود نباشد.

عفونت

احتمال دارد به‌خاطر بی‌حس بودن پا و سایر بخش‌های بدن متوجه وارد شدن آسیب به آنها نشوید. این قسمت‌ها را به‌طور منظم چک کنید و صدمات جزئی را قبل از عفونی شدن درمان کنید، بخصوص‌اگر بیمار به دیابت قندی مبتلا باشد.

زمین خوردن

ضعف و از دست رفتن احساس با عدم تعادل و زمین خوردن در ارتباط هستند.

روش های تشخیص نوروپاتی محیطی کدامند؟

دلایل احتمالی زیادی برای نوروپاتی محیطی مطرح است. علاوه‌بر آزمایشات فیزیکی مانند آزمایش‌خون، معمولا برای تشخیص بیماری نوروپاتی به موراد زیر نیاز است:

• سوابق کامل پزشکی
• معاینه مغز و اعصاب
• آزمایشات خون
• عکس‌برداری
• آزمایشات عملکرد اعصاب
• تست سایر عملکردهای عصب
• بیوپسی عصب
• بیوپسی پوست

بررسی سوابق کامل پزشکی

پزشک به بررسی سوابق پزشکی از جمله علائم بیماری، سبک زندگی، قرارگرفتن در معرض مواد سمی و سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های دستگاه عصبی می‌پردازد.

معاینه مغز و اعصاب در تشخیص نوروپاتی

احتمالا پزشک رفلکس تاندون، قدرت عضلانی، توانایی بیمار در حس برخی هیجانات، و حالت قرارگیری بدن و هماهنگی آنها را مورد بررسی قرار می‌دهد.

آزمایشات خون و تشخیص اختلال نوروپاتی محیطی

این آزمایشات می‌توانند کمبود ویتامین، دیابت، عملکرد غیرطبیعی سیستم ایمنی و سایر نشانه‌های بیماری‌هایی که از علل نوروپاتی محیطی به شمار می‌روند را تشخیص دهند.

عکس‌برداری

سی‌تی‌اسکن و ام‌ آر‌ آی می‌توانند بیرون‌زدگی دیسک، تومورها و سایر ناهنجاری‌هایی که باعث مریضی نوروپاتی می‌شوند را نشان دهند.

آزمایشات عملکرد اعصاب

الکترومیوگرافی برای تشخیص آسیب عصبی یک سری فعالیت‌های الکتریکی در ماهیچه‌های بدن بیمار را ثبت می‌کند. روش کار بدین صورت است که سیستم ردیاب سیگنال‌های الکتریکی را به یک عصب ارسال می‌کند و الکترود قرارگرفته در مجاور مسیر اعصاب، واکنش عصب به سیگنال‌ها را ثبت می‌کند (مطالعات رسانایی عصب).

تست سایر عملکردهای عصب

بررسی رفلکس خودکار که نحوه فعالیت رشته‌های عصبی خودکار را ثبت می‌کند، تست تعریق و تست حواس که به ترتیب نحوه واکنش بیمار به لمس، لرزش، سرما و گرما را ثبت می‌کنند، از جمله این آزمایشات هستند.

روش بیوپسی عصب برای تشخص ابتلا به نوروپاتی

این روش مستلزم برداشتن بخش کوچکی از عصب، معمولا عصب حسی، به منظور بررسی ناهنجاری‌ها می‌باشد.

روش بیوپسی پوست جهت تشخص نوروپاتی

پزشک بخش کوچکی از پوست را به منظور بررسی کاهش پایانه‌های عصبی جدا می‌کند.

درمان نوروپاتی محیطی چگونه است؟

مدیریت عوامل مسبب نوروپاتی و برطرف کردن این علائم از اهداف درمان نوروپاتی به حساب می‌آیند. درصورتی‌که تست‌های آزمایشگاهی هیچ بیماری دیگری را نشان ندهند، احتمالا پزشک به بیمار وقت می‌دهد به این امید که علائم نوروپاتی بهبود یابد.

علاوه بر داروهایی که برای درمان نوروپاتی و بیماری‌های مرتبط با نوروپاتی محیطی استفاده می‌شوند، برخی داروهای مناسب جهت تسکین علائم و نشانه های نوروپاتی محیطی عبارتند از:

• داروهای مسکن
• داروهای ضدحمله
• درمان‌های موضعی
• داروهای ضدافسردگی

درمان نوروپاتی محیطی

داروهای مسکن برای تسکین نوروپاتی محیطی

داروهایی که بدون نسخه تجویز می‌شوند، مانند داروهای غیراستروئیدی و ضدالتهاب، می‌توانند علائم خفیف را برطرف کنند. درمورد علائم شدید نوروپاتی معمولا پزشک داروهای قوی‌تری تجویز می‌کند. از این‌رو این داروها تنها زمانی تجویز می‌شوند که سایر روش‌های درمانی جواب ندهند.

داروهای ضدحمله جهت درمان نوروپاتی

داروهایی مثل گاباپنتین (گرایلی، نوروپنتین) و پرگابالین (لیریکا) که به قصد درمان بیماری صرع تولید می‌شوند، تسکین‌دهنده درد عصبی هستند. عوارض جانبی این داروها ممکن است شامل سرگیجه و خوب‌آلودگی باشد.

درمان‌های موضعی

کرم کاپسایسین، حاوی ماده‌ای است که در فلفل قرمز یافت می‌شود و می‌تواند علائم نوروپاتی محیطی را به میزان ناچیزی بهبود بخشد. ممکن است بیمار دچار سوزش و التهاب در محل مالیدن کرم شود، اما این علائم به مرور زمان کاهش می‌یابد.

هرچند برخی بیماران طاقت تحمل این علائم را ندارند. روش درمانی دیگر استفاده از ژل‌های لیدوکائین است که برای تسکین درد بر روی پوست بیمار مالیده می‌شود. خواب‌آلودگی، سرگیجه و بی‌حسی در محل استعمال ژل از عوارض جانبی دارو است.

تاثیر داروهای ضدافسردگی در درمان بیماری نوروپاتی

ثابت شده است برخی از داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای مانند امی‌تریپتیلین، دوکسپین و نورتریپتیلین با مداخله در فرآیندهای شیمیایی مغز و ستون فقرات بیمار که مسبب بروز درد هستند، باعث تسکین درد شده و می‌توان از آن‌ها به عنوان داروی درمان نوروپاتی محیطی استفاده کرد.

داروی بازدارنده باز جذب سروتونین و نوراپی نفرین بنام دولوکستین (سیمبالتا) و داروی ضدافسردگی و دیر رهش بنام ونلافاکسین نیز در تسکین دردهای نوروپاتی ناشی از دیابت کاربرد دارند. عوارض جانبی این داروها عبارتند از خشکی دهان، تهوع، خواب‌آلودگی، سرگیجه، کاهش اشتها و یبوست.

ممکن است روش‌ها و درمان‌های گوناگونی به رفع علائم بیماری نوروپاتی محیطی کمک کنند. این روش‌ها عبارتند از:

• تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)
• تبادل پلاسما و گلوبین ایمنی درون وریدی
• طب فیزیکی
• جراحی
• طب سوزنی
• گیاهان دارویی
• آمینواسیدها

تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)

شیوه کار بدین صورت است که از تعدادی الکترود برای ارسال جریان الکتریکی خفیف در فرکانس‌های مختلف به پوست بیمار استفاده می‌شود. این روش درمانی نوروپاتی باید به مدت ۳۰ دقیقه و طی یک ماه مورد استفاده قرار گیرد.

تبادل پلاسما و گلوبین ایمنی درون وریدی

بیماران مبتلا به نوعی خاص از بیماری‌های التهابی می‌توانند از این روش درمانی استفاده کنند چراکه به کاهش فعالیت سیستمی ایمنی کمک می‌کند. تبادل پلاسما هم شامل برداشتن خون و سپس برداشت پادتن‌ها و سایر پروتئین‌ها از خون و بازگرداندن خون به بدن می‌شود.

از طریق روش درمانی گلوبین ایمنی، ممکن است بیمار میزان زیادی پروتئین را دریافت کند که به عنوان پادتن عمل می‌کنند (ایمونوگلوبین‌ها).

طب فیزیکی و درمان اختلال نوروپاتی

درصورتی‌که بیمار دچار ضعف عضلانی باشد، طب فیزیکی به بهبود حرکت‌تان کمک می‌کند. همچنین ممکن است به واکر، آتل‌بندی، عصا و ویلچر نیاز داشته باشد.

عمل جراحی برای درمان نوروپاتی

درصورتی‌ که علت نوروپاتی وارد آمدن فشار بر اعصاب باشد مثل فشار ناشی از تومور، احتمالا برای کاهش فشار به جراحی نیاز است.

درمان نوروپاتی با روش‌های مکمل

برخی افراد مبتلا به نوروپاتی محیطی سایر روش‌های درمانی مکمل جهت تسکین درد را امتحان می‌کنند. با آن‌که محققان این تکنیک‌های درمانی را به اندازه داروها مطالعه نکرده‌اند، ولی درمان‌های زیر نشانه‌هایی از امید را در خود دارند.

• طب سوزنی
• الفا لیپوئیک اسید
• درمان نوروپاتی محیطی با گیاهان دارویی
• آمینواسیدها

درمان نوروپاتی با طب سوزنی

وارد کردن تعدادی سوزن باریک در قسمت‌های مختلف بدن بیمار می‌تواند به تسکین علائم نوروپاتی کمک کند. احتمال دارد قبل از بهبود علائم به چندین جلسه درمانی نیاز باشد. زمانی‌که این روش توسط یک متخصص حرفه‌ای و با استفاده از سوزن‌های استریل‌شده انجام شود، کاملا بی‌خطر است.

الفا لیپوئیک اسید

این روش طی چندین سال به عنوان روش درمان نوروپاتی محیطی به کار برده شده است. درخصوص مصرف این ماده با پزشک مشورت کنید چراکه ممکن است بر سطح قند خون تاثیرگذار باشد. معده درد و حساسیت پوستی از دیگر عوارض جانبی این روش هستند.

درمان نوروپاتی محیطی با گیاهان دارویی

برخی گیاهان دارویی مانند روغن گل پامچال می‌توانند علائم بیماری نوروپاتی محیطی در بیماران مبتلا به دیابت را کاهش دهند. تعدادی از گیاهان دارویی با داروهای دیگر سازگاری ندارند پس پیشنهاد می‌شود پیش از مصرف با پزشک خود مشورت کنید.

آمینواسیدها

آمینواسیدها مثل استیل ال کارنیتین به نفع بیماران دیابتی و افرادی است که شیمی‌درمانی انجام می‌دهند. تهوع و استفراغ از عوارض جانبی بیماری این روش هستند.